حشره ای که از قدیم الایام برای انسان مفید واقع بوده است حشره ای نیست جز زنبور عسل؛ زنبور عسل از میلیون ها سال قبل تر از پیدایش انسان ها روی کره زمین به وجود آمده و مشغول فعالیت و زندگی بوده است. انسان ها پس از کشف کندوهای زنبور عسل و مشاهده علاقه مندی خرس ها به این کندو ها در رابطه با آن کنجکاو شده و به سراغ این کندوها رفتند، پس از آن پی بردن به خواص این ماده شفا بخش طبیعی، برای مصارف خوراکی و حتی درمان بیماری ها و بهبود زخم ها از عسل طبیعی استفاده می کردند. اینگونه بود که انسان تصمیم به پرورش زنبورعسل گرفت و آغازی بود برای شروع کار زنبورداری…

امروزه نیز این حرفه علاقه مندان زیادی دارد چرا که افراد می توانند با سرمایه ای اندک کار زنبورداری را آغاز کرده و به درآمد نسبتا بالایی دست یابند. اما قبل از شروع زنبورداری لازم است تا شناخت مختصری از انواع زنبور های عسل داشته باشید سپس با هم به سراغ دیگر نکات مهم در زنبور داری خواهیم رفت…

آشنایی با گونه های مختلف زنبورعسل

زنبور عسل هندی

زنبور عسل هندی جثه ای کوچک تر از زنبورهای عسل معمولی دارد به همین ترتیب اندازه سلول هایی که در کندو درست می کند نیز کوچک تر بوده و در نتیجه تولید عسل کمتری خواهد داشت.

زنبور عسل درشت

محل زندگی این گونه از زنبور های عسل در هندوستان و چین است. این زنبورها جثه بزرگ تری نسبت به زنبورهای عسل معمولی دارند و بزرگ ترین زنبور عسلی هستند که تا کنون شناسایی شده است. زنبورعسل درشت، در حیات وحش زندگی می کند و کندو های خود را بر فراز شاخه های بلند درختان می سازد. این گونه از زنبور عسل در سال چند بار از کندو های خود کوچ می کند و در رابطه با مبحث زنبورداری غیر اقتصادی به شمار می روند.

زنبور عسل کوچک

این گونه از زنبور از تمام گونه های زنبور عسل کوچک تر هستند و مانند زنبور های عسل درشت، در حیات وحش و زیر درختان لانه درست می کنند. این دسته از زنبور ها بیشتر در هندوستان و مناطق جنوبی ایران یافت می شوند و مانند زنبور های عسل درشت تک شان و غیراقتصادی هستند.

زنبور عسل اروپایی

زنبور عسل اروپایی به زنبورانی گفته می شود که در کندو ها نگهداری می شوند و دارای نژاد های مختلفی هستند.

زنبور عسل خوب باید چه خصوصیاتی داشته باشد؟

برای اینکه زنبورداری را آغاز کنید لازم است تا از زنبورهایی که از نژاد خوبی بهره مند هستند بهره ببرید تا سود بیشتری شامل حالتان شود. حال با هم به خصوصیاتی که یک نژاد خوب از آن بهره مند است می پردازیم:

– زنبورعسل مناسب برای زنبور داری باید پر محصول بوده، آرام باشد و کمتر نیش بزند.

– زنبور عسل خوب باید بچه دهی کم و در مقابل قدرت چرای بالایی داشته باشد.

– درمقابل امراضی که زنبور عسل را تهدید می کند مقاومت بالایی داشته باشد.

– زنبور عسل با نژاد خوب در زمستان مصرف عسل کمتری دارد.

اگر بخواهیم به مرغوب ترین نژاد زنبور عسل برای زنبورداری بپردازیم باید گفت زنبورعسل اروپایی یا زنبور عسل معمولی با نژاد ایتالیایی، کارنیکا و قفقازی بهترین گونه های زنبورعسل برای زنبورداری به شمار می روند. زنبورهای عسل ایرانی جثه بسیار ریزی دارند، بسیار مهاجم بوده و پر نیش هستند ولی در عین حال عسل زیادی تولید می کنند و در مقابل امراض و آفات مختلف مقاوم هستند.

تعداد و زمان خرید کندو برای شروع زنبورداری

بهترین زمان برای خرید کندو زنبور عسل اواخر زمستان تا اوایل بهار است چرا که کندو زمستان را پشت سر گذاشته و جمعیت کنونی، جمعیت اصلی کندو را تشکیل می دهد. لازم به ذکراست، افراد مبتدی که می خواهند شغل زنبورداری را در پیش بگیرند نباید در پاییز و زمستان کندو خریداری کنند چرا که در این زمان جمعیت موجود در کندو ها جمعیت کاذب است و در زمستان بسیاری از زنبور های موجود در کندو ها از بین خواهند رفت. برای آغاز کار زنبورداری در بهار اقدام به خرید کندو کنید؛ برای شروع دو الی سه کندو جوابگوی شما خواهد بود.

کندوی زنبور عسل را از کجا بخریم؟

برای شروع کار زنبور داری می توانید از زنبورداران با سابقه کندو مورد نیاز خود را خریداری کنید اما باید توجه داشته باشید که ممکن است این کندو ها دارای آفت باشند و یا اینکه نتوانید کندوی سالم و مناسبی خریداری کنید؛ بهتر این است که با مراجعه به سازمان جهاد کشاورزی استان خود، کندو سالم و مناسب خریداری کنید و در کنار اطمینان از خرید با کیفیت، از امکانات دولتی و دوره های آموزشی زنبورداری، جذب زنبورعسل به کندو، افزایش جمعیت زنبور های کلنی و … نیز بهره مند شوید.

نکات ضروری که در هنگام خرید کندو باید از آن اطلاع داشته باشید

1- ملکه جوان، مهم ترین معیار برای یک کندوی مطلوب و مناسب به شمار می رود از این رو از اینکه ملکه جوان است و فعالیت مطلوبی دارد اطمینان حاصل کنید. در این خصوص به راه رفتن ملکه توجه کنید، اگر زنبور ملکه نتواند به خوبی راه برود حاکی از آن دارد که این ملکه قادر به تخم گذاری مطلوب و مناسب نخواهد بود.

2- ملکه زنبور عسل باید تخم ریزی مرتب و با زمان بندی دقیق داشته باشد، ملکه ای که تخم ریزی نا مناسب دارد، یا بیمار است یا اینکه به اندازه کافی جوان نیست. وجود ملکه پیر و یا بیمار باعث کاهش جمعیت زنبورهای کندو و در نهایت محصول دهی کمتر خواهد بود.

3- کندویی که در اول فصل بهار خریداری می کنید، باید جمعیت زیاد و قوی داشته باشد، یعنی این جمعیت باید پشت و روی هشت یا هفت کادر موجود در کندو را بپوشانند.

4- در زمان خرید کندو دقت لازم را به خرج دهید تا کندو عاری از هرگونه بیماری و آفت باشد؛ بیماری هایی نظیر گندیدگی نوزاد و آفت آکنه واروا از شایع ترین مشکلاتی است که کندو را درگیر می کند.

شما برای شروع پرقدرت کار زنبورداری نیازمند کندو های سالم و قوی هستید تا با کیفیت ترین و بیشترین مقدار عسل را از کندو ها استخراج کنید؛ پس لازمه تولید مناسب، کندو های مطلوب و سالم است به همین منظور مشخصه های یک کندو سالم را در ادامه برای شما شرح داده ایم.

یک کندوی سالم چه ویژگی هایی دارد؟

• کندوی سالم کندویی است که هیچ گونه شکاف یا سوراخی روی آن وجود نداشته باشد.

• درب اصلی کندو و تخته ای که کف آن قرار دارد سالم و یک تکه باشد .

• نباید ضخامت چوب کندو خصوصا در ساختمان اصلی کمتر از 2 سانتی متر باشد. دراین صورت این کندو مقاومت بالایی نخواهد داشت.

• کندو ها باید رنگ و شماره گذاری شوند تا تهیه شناسنامه برای آن ها امکان پذیر باشد.

فصل مناسب پرورش زنبورها

پرورش نوزادان زنبور عسل به میزان کم و در فصل زمستان آغاز شده، تا اواسط فصل بهار ادامه می یابد و این رشد به مرور زمان به حداکثر خود خواهد رسید. اگر شرایط آب و هوایی مطلوب باشد این روند تا اواخر فصل بهار ادامه خواهد داشت و در فصل پاییز زاد و ولد به طور کلی متوفق خواهد شد.

یک کندو شامل زنبور ملکه، چند صد زنبور نر جهت جفت گیری با ملکه و چند هزار زنبور کارگر است و این جمعیت در فصل بهار و تابستان که زنبور ها برای جمع آوری شهد گل ها فعالیت بیشتری دارند زیاد تر خواهد شد که جمعیت زنبور های نر در این فصل ها به بیشتر میزان خواهد رسید. زنبور های نر و کارگر هر کدام وظیفه خاصی دارند، هیچ کدام اهداف انفرادی را دنبال نمی کنند، زنبور ها از یک هدف واحد پیروی می کنند و این هدف بقای نسل و دفاع از کندو و نگهداری از آن است.

وسایل کار مورد نیاز در زنبورداری معمولی

– کلاه توری مخصوص زنبورداری

– دستکش های از جنس چرم یا کتان

– دودی و چنگک های پولک برداری

– دستگاه استراکتور برای جداکردن و استخراج عسل

– اهرم جا به جا کننده قاب ها در کندو

– کاردک مخصوص

– قفسه مناسب برای ملکه زنبور عسل

– برس نرم در جهت جدا کردن زنبور ها از قاب های کندو

– ظرف غذا خوری مخصوص زنبورها

– تخته موم دوز که تکیه گاه مناسبی برای موم در هنگام موم دوزی خواهد

– خرید کندوی خالی، خرید موم دوز و موم بر

– خرید لباس کار مخصوص با سر آستین و دم پای کش دار

موارد ذکر شده برای زنبورداری معمولی بیان شده است و بی شک هر چه لوازم و امکانات بیشتری داشته باشید در کار زنبورداری و برداشت محصول موفق تر عمل خواهید کرد.

انتخاب محل مناسب برای قرار دادن کندو ها و شروع کار زنبورداری

انتخاب محل مناسب با شرایط مطلوب برای استقرار کندو ها یکی از نکاتی است که به رونق و سلامت کندوهای شما کمک خواهد کرد. یک محل استقرار خوب باید شرایط گفته شده در ادامه را داشته باشد:

شرایط آب و هوایی :

مناطقی که در معرض گرما و سرمای زیاد هستند، بارندگی های پیوسته دارند، هوا در اکثر مواقع ابری است و باد های شدید می وزد و یا اینکه هوا غالبا شرجی و آلوده است، برای استقرار کندوهای زنبور عسل بسیار نامناسب خواهد بود. کندو ها باید در محیطی آرام با دمای هوای مساعد قرار بگیرند چرا که زنبور ها در دمای 16 الی 32 درجه می توانند فعالیت مناسب داشته باشند؛ این حشرات مفید، در دمای کمتر از 8 درجه و بیشتر از 39 درجه سانتی گراد از کندو خارج نخواهند شد.

پوشش گیاهی مطلوب در منطقه :

پوشش گیاهی منطقه باید از گیاهانی باشد که زنبورعسل قادر به استفاده از شهد آن ها باشد؛ گیاهانی همچون یونجه، آویشن، نخود، آفتابگردان، شبدر و… درختان گلابی، اقاقیا، بادام، بیدمشک و… منابع مناسبی برای مصرف و جمع آوری شهد توسط زنبور عسل هستند. هرچقدر که منابع بیشتری در دسترس زنبور باشد، عسل با کیفیت تر و بیشتری تولید خواهد شد که البته این امر تاثیر به سزایی بر رونق زنبورداری شما خواهد داشت.

اهمیت وجود منبع آب سالم در اطراف کندو ها :

آب مایع حیات هر جانداری است، زنبور هم از این قاعده مستثنی نیست بنابراین، این منبع حیاتی برای زنده بودن زنبور عسل ضروری است و باید در اطراف کندو منابع آبی جهت تامین آب مورد نیاز برای مصرف زنبور ها فراهم شود.

بهداشت منطقه استقرار کندو ها و اهمیت آن :

بیماری های مختلف باعث نابودی جمعیت زنبور ها می شود چرا که زنبور های عسل نسبت به برخی از بیماری ها بسیار حساس هستند؛ برای حفظ جمعیت زنبور ها و تضمین سلامت آن ها بهتر است که محیط استقرار زنبور های عسل از بهداشت مناسب برخوردار باشد تا دچار ضرر و زیان و در ادامه آن نابودی زنبور های عسل نشوید.

استقرار کندو های زنبور عسل در باغ یا مزرعه :

بهتر این است که کندو های زنبور عسل را به جایی دور تر از مناطق مسکونی انتقال دهید تا هم زنبور ها فضای کافی برای گشت زنی و جمع آوری شهد گل های مختلف را داشته باشند و هم اینکه از نیش زدن احتمالی زنبورها و سرو صدای آن ها مصون بمانید. در این شرایط علاوه بر افزایش تولید عسل، به روند گرد افشانی و افزایش رشد گیاهان منطقه کمک شایانی خواهید کرد.

آفات و بیماری های زنبور عسل

افرادی که در زنبورداری مبتدی هستند، گاها از بیماری های گریبان گیر زنبورعسل بی خبر هستند و می پندارند که این موجودات هیچگاه درگیر هیچگونه آفت و بیماری نخواهند بود اما باید بگوییم که این فرضیه کاملا اشتباه است! در ادامه به این موارد اشاره خواهیم داشت…

1 – شکارچیان زنبور عسل: پرندگانی که زنبورخوار هستند، برخی از گونه های موش ها، خرس ها و جوجه تیغی.

2 – آفات زنبور عسل: کرم های موم خوار، شپشک، کنه هایی مانند واروا و کنه درونی.

3 – بیماری های زنبور عسل: بیماری های ویروسی و قارچی و بیماری های تک یاخته ای. در کنار این موارد می توان به دیگر بیماری هایی همچون لوک آمریکایی و اروپایی، نوزما، یبوست اشاره داشت.

برداشت عسل

دست یابی به محصولات ویژه زنبور عسل و گرده افشانی گل ها از اصلی ترین اهداف انسان ها از زنبورداری و پرورش زنبور عسل است و به همین جهت بوده که حرفه زنبورداری تا کنون از پیشرفت چشم گیری برخوردار بوده است. زنبور عسل در کندو ها محصولات مختلفی از قبیل، عسل، موم، بره موم، گرده گل، ژل رویال تولید می کند، زمانی می توان محصولات زنبور عسل را برداشت کرد که حداقل یکی از قاب های کندو دارای عسل باشد.