مجله بامار
بچه‌دهی در زنبورداری: استراتژی‌های کلیدی برای حفظ جمعیت و افزایش بهره‌وری
شهریور
فهرست مطالب
مدیریت بچه‌دهی
تعریف بچه‌دهی
بچه‌دهی (Swarming) صفتی ژنتیکی است که طی آن جمعیت کلنی به دو بخش مساوی تقسیم می‌گردد. این عمل زنبوران عسل از نظر اکثر پرورش‌دهندگان صفتی نامطلوب به شمار می‌آید که مخصوصاً در زنبورستان‌های بزرگ، زنبورداران هزینه و وقت زیادی را صرف کنترل آن می‌نمایند.
اهمیت و اثرات بچه‌دهی
اصولاً، ازدیاد تعداد کلنی‌ها در مدیریت‌های موفق، غیرضروری است، اما ازدیاد جمعیت کلنی‌ها امری مؤثر در افزایش تولیدات خواهد بود. جلوگیری کامل از بچه‌دهی کلنی تقریباً عملی نیست، ولی در بعضی موارد می‌توان به مقدار قابل ملاحظه‌ای از میزان آن کاست.
زمان و مکان بچه‌دهی
جمعیت کلنی به دلایلی که بعداً ذکر خواهد شد، اغلب در روزهای گرم ماه‌های اردیبهشت، خرداد و تیر ماه، بین ساعات ۱۰ صبح تا ۳ بعد از ظهر به دو قسمت مساوی تقسیم خواهد شد. جمعیتی که قرار است از کندو خارج شود، قبل از خروج با هجوم به سمت حجره‌های ذخیره عسل، عسل‌دان‌های خود را پر می‌کنند و به همراه ملکه مادر (ملکه پیر) از کندو خارج می‌گردند.
روند خروج و تشکیل خوشه
این جمعیت پس از اینکه چند دقیقه در هوا به اطراف پرواز کردند، عاقبت بر روی شاخه درخت، بوته، حصار، ستون و یا حتی سیم‌های برق که در آن حوالی است، فرود می‌آیند و به یکدیگر متصل می‌شوند و تشکیل خوشه می‌دهند. ملکه چندین روز قبل از بچه‌دهی تخم‌گذاری را متوقف می‌کند. در نتیجه، تخمدان‌هایش کوچک شده و وزنش نیز کاهش یافته و می‌تواند مقداری پرواز نماید. ملکه معمولاً دورتر از سایر زنبوران اقدام به خروج می‌نماید.
بازگشت به کندوی مادر
چنانچه به هر دلیلی ملکه از بین برود، جمعیت بچه کندو دوباره به کندوی مادری باز خواهند گشت. اگر بچه به حال خود رها گردد و توسط زنبوردار درون کندو اسکان داده نشود، خود زنبوران پس از مدتی به پناهگاهی که برای ساخت لانه مناسب باشد، نقل مکان می‌کنند. این پناهگاه می‌تواند شکاف درخت، کندوهای خالی، شکاف صخره درون غارها، خانه‌های مخروبه و… باشد.
استقرار بچه کندو
محل استقرار
همان‌طور که ذکر شد، بچه کندو پس از خروج از کندو و مدتی پرواز حوالی کندو، بر روی شاخه درخت یا بوته، حصار، ستون و سیم برق تشکیل خوشه می‌دهد. در هر صورت، جمعیت بچه باید درون کندویی با چند قاب همراه با پایه مومی منتقل شود.
روش‌های گرفتن بچه کندو
جمع‌آوری از روی شاخه درخت
اگر جمع بچه بر روی ساقه با شاخه درخت تشکیل خوشه دهد، چنانچه شاخه مورد نظر قابل برش باشد، باید آن را برید و درون کندو جمعیت را تکانید. چنانچه خوشه روی شاخه‌های بلند درخت مستقر شد، با نردبان باید شاخه را برید و جمعیت را درون کندو تکانید.
استفاده از چوب و سبد
در صورتی که نردبان در دسترس نباشد، می‌توان از چوب بلندی که در قسمت انتهایی آن سبدی متصل است استفاده نمود. بدین ترتیب، با تنظیم چوب و سبد زیر خوشه و ایجاد ضربه‌ای ناگهانی، خوشه را درون سبد ریخت و سپس جمعیت درون سبد را روی پارچه سفید و یا روزنامه‌ای که جلوی درب کندو پهن شده، تخلیه نمود تا خود زنبوران به تدریج وارد کندو شوند.
جمع‌آوری از دیوار و زمین
چنانچه بچه بر روی ساقه ضخیم درخت باشد، قابی محتوی نوزاد سر باز یا قابی که عسل آن تخلیه شده باشد در نزدیکی جمعیت می‌گیریم و با برس یا دودی زنبوران را روی قاب هدایت می‌کنیم و سپس قاب مورد نظر را به کندو انتقال می‌دهیم. چنانچه زنبوران روی دیوار یا روی زمین فرود آمدند، با قرار دادن سبد و یا کندویی خالی روی خوشه، موفق به گرفتن این نوع بچه نیز شده‌اید.
جمع‌آوری از بوته و سیم‌ها
چنانچه بچه به بوته‌ای آویزان شود، با قرار دادن کندویی با چند قاب زیر خوشه و با تکان‌های آرام و متوالی، خوشه را به کندو انتقال می‌دهیم. در صورتی که بچه کندو بر روی سیم‌ها خوشه تشکیل دهد، با استفاده از چوبی بلند که در انتهای آن سبد وصل شده، بچه را به کندو انتقال می‌دهیم.
تغذیه پس از استقرار
۲ الی ۳ روز بعد از بچه‌دهی و استقرار آن درون کندو، جمعیت باید تغذیه گردد.
دلایل بچه‌دهی
ژنتیک و نژاد
بچه‌دهی یک صفت ژنتیکی است که در نژادهای مختلف زنبور عسل متفاوت است. نژادهای کارنیولی، آفریقایی و ایرانی تمایل بیشتری به بچه‌دهی دارند، در حالی که نژادهای قفقازی و ایتالیایی تمایل کمتری نشان می‌دهند.
عوامل محیطی
علاوه بر ژن، عوامل محیطی نیز می‌توانند بر بچه‌دهی تأثیرگذار باشند. از جمله این عوامل می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تراکم زیاد زنبورها در کندوهای با جمعیت بالا
- عدم فضای کافی برای ذخیره عسل و پرورش نسل
- پیر شدن ملکه
- کیفیت پایین کندو
- افزایش دما در داخل کندو
- وجود نسل فراوان در کندو
- قاب‌های کهنه که حجرات آن‌ها تنگ شده است
- افزایش تعداد زنبوران نر
- عدم رعایت فاصله مناسب بین قاب‌ها
راه‌های کنترل بچه‌دهی
پیشگیری از مشکلات
بچه‌دهی در طبیعت زنبوران به عنوان یک روش برای رفع مشکلات ایجاد شده است. برای کنترل بچه‌دهی، باید شرایطی فراهم شود که زنبورها با مشکلات مواجه نشوند.
اهمیت ملکه
یکی از عوامل اصلی بچه‌دهی، ملکه‌های پیر هستند. زنبورها به ضعف ملکه در تولید مثل پی می‌برند و با بچه‌دهی، اقدام به اخراج ملکه می‌کنند. با تعویض مناسب ملکه، می‌توان بچه‌دهی را کنترل کرد.
فراهم کردن فضا
علاوه بر جوان بودن ملکه، باید فضای کافی برای تخم‌گذاری او فراهم گردد. در صورت کمبود فضا، می‌توان با اضافه کردن طبقه یا برداشت قاب نوزاد و جایگزینی آن با قاب خالی، فضای کافی را برای ملکه فراهم کرد.
شرایط محیطی
کندو باید در مکانی قرار گیرد که زنبورها در تابستان از گرما محفوظ باشند. همچنین، رعایت استانداردهای ساخت کندو و فاصله‌های مناسب بین قاب‌ها ضروری است.
روش‌های اضطراری
مدیریت تخم‌گذاری
در برخی موارد، حبس ملکه برای چند روز می‌تواند به تعدیل جمعیت کمک کند. همچنین، قیچی کردن بال‌های ملکه یا ایجاد حصار در ورودی کندو از روش‌های دیگری هستند که به تأخیر در بچه‌دهی منجر می‌شوند.
خراب کردن سلول‌های پرورش ملکه
خراب کردن سلول‌های پرورش ملکه نیز می‌تواند بچه‌دهی را به تعویق بیندازد. این موارد معمولاً در شرایط اضطراری توصیه می‌شوند.
روش متداول پیشگیری
اضافه کردن طبقه
یکی از روش‌های مؤثر در پیشگیری از بچه‌دهی، اضافه کردن یک طبقه به کندو و انتقال تمام قاب‌ها به طبقه بالا به جز قابی که حاوی ملکه است، می‌باشد. قرار دادن شبکه جداکننده ملکه بین دو طبقه و قرار دادن قاب‌های خالی در طبقه پایین برای تخم‌ریزی ملکه، به افزایش جمعیت و ذخیره عسل کمک می‌کند.
تعویض ملکه
پس از استقرار بچه کندو، تعویض ملکه پیر باید در اولویت کارهای مربوط به آن کلنی قرار گیرد.
جمع‌بندی
بچه‌دهی در زنبورداری یک فرآیند طبیعی و ژنتیکی است که می‌تواند تأثیرات قابل توجهی بر جمعیت و تولید عسل داشته باشد. شناخت دلایل بچه‌دهی، از جمله عوامل ژنتیکی و محیطی، به زنبورداران کمک می‌کند تا با اتخاذ استراتژی‌های مناسب، از کاهش جمعیت جلوگیری کرده و بهره‌وری کلنی‌های خود را افزایش دهند. با مدیریت صحیح و ایجاد شرایط مناسب، می‌توان از این فرآیند به عنوان فرصتی برای بهبود سلامت و تولید زنبورها بهره برد.
این مطلب توسط مجله بامار تهیه و منتشر شده است. برای کسب اطلاعات بیشتر یا هر گونه سوال می‌توانید با زنبورکده بامار در تماس باشید.